Нестер Янкас пурнăçĕпе ĕçĕ-хĕлĕ тата еткерлĕхĕ - Каталог статей

Н. Янкас ячĕллĕ пĕрлĕх — 20 çулта

05.03.2010
"Ял пурнăçĕ" (Красноармейская районная газета)

Ю. Борисов
Красноармейски районĕнчи Нестер Янкас ячĕллĕ культурăпа искусство тата литература пĕрлĕхне йĕркеленĕренпе 20 çул çитрĕ. Çавна май халăх пултарулăхĕн районти çуртĕнче пысăк уяв иртрĕ.

Халăх пултарулăхĕн районти çурчĕн фойинче халăх хĕвĕшет кăна. Пурте палланă сăнсем — культурăпа искусство тата литература пĕрлĕхне ертсе пынисем, Н. Янкас ячĕллĕ преми лауреачĕсем. Кунтах çак тапхăрти пĕрлĕх ĕç-хĕлне кăтартакан тĕрлĕ çулсенчи сăн ÿкерчĕксем, тĕрлĕрен стендсемпе уйрăм экспонатсем, Н. Янкас ячĕллĕ преми лауреачĕсен альбомĕсем... Сценăна та илемлетнĕ: Нестер Янкас портречĕ тата "Нестер Янкас ячĕллĕ пĕрлĕхе — 20 çул” тесе çырни аякранах курăнать.

Палăртнă вăхăт çитет. Уява районти тĕп библиотекăн краеведени пайĕн заведующийĕ С . Гурьева уçса ертсе пырать. Светлана Аверкиевна асăннă пĕрлĕхе тĕрлĕ çулсенче ертсе пынисене — А. Раськина (1990—1992), В. Михайлова (1992—1994), В. Константинова (1994—1996), Н. Ершова (1996—2007), пĕрлĕхĕн хальхи ертÿçине Г. Ефимова, Нестер Янкасăн шăллĕн — Г. К. Кирилловăн — аслă ывăлне Валерий Кириллова, Шупашкар хăнисене — "Трак ен” ентешлĕх ертÿçине А. Львова, яваплă секретарьне О. Алексеева (Ăсан Уçăпне), Çĕньял Упире çуралнă, халĕ тĕп хулари "Дорисс” пĕрлешÿн нумай тиражлă "Механизатор” хаçат редакторĕнче ĕçлекен А. Яковлев журналиста, Çирĕклĕре кун çути курнă, республикăри "Хыпар” хаçатăн патшалăх, обществăпа политика пайĕн редакторне Ю. Степанов-Листопада, район администрацийĕн пуçлăхĕн социаллă ыйтусемпе ĕçлекен, пĕрремĕш çумне Н. Антонова, райадминистрацин культура, спорт, çамрăксемпе ĕçлекен пайĕн пуçлăхне А. Лебедева сцена çине йыхравлать.

Геннадий Храмов <nashattila@bk.ru>

Пысăк салам! Благодарим за приглашение. Поздравляем 20-летним юбилеем общества имени Нестера Янгаса, желаем Вам дальнейших успехов в Вашем нелегком, но столь необходимом труде, здоровья и терпения! Спасибо, что посетили наш сайт. Г.Храмов, председатель чувашского землячества В Красноярком крае.

Нестер Янкас поэтăн тĕп хÿтĕлевçи: Сывлăх хуралĕнче - çур ĕмĕр

Çур ĕмĕр ытла çынсен сывлăхĕн хуралĕнче тăнă ĕçпе вăрçă ветеранĕ Григорий Кириллович Кириллов 90 çул тултарчĕ. Унăн сумлă юбилейĕ хăйĕн чаплă пиччĕшĕн - Нестер Янкас поэтăн çуралнă кунĕпе пĕр вăхăтра тиврĕ. Иртнĕ çул эпир чăвашсен паллă лирикĕн 100 çулхи юбилейне пĕтĕм йышпа уявланăччĕ.Ҫапла, Григорий Кирилловича халӑх ытларах Нестер Янкас шӑллӗ пулнипе пӗлет. Синкер самана серепине лексе, айӑпсар айӑпланнӑ поэтӑн таса ятне тавӑрас тӗлӗшпе шӑпах вӑл тӑрӑшнӑ-ҫке. Унӑн еткерлӗхне сыхласа хӑварассишӗн те пайтах тимленӗ. Унпа ҫыхӑннӑ мӗн пур документсене, сӑн ÿкерчӗксене, ҫырусене, хаҫат-журналсенчен касса илнӗ материалсене пухас тӗлӗшпе куллен ӗҫленӗ. Нестер Янкаспа ҫыхӑну тытнӑ, тӗрмере пӗрле пулнӑ ҫынсемпе тӗл пулнӑ, аса илусем илсе юлнӑ. Хӑй те "асран кайми Нестер пичче", "3254-мӗш ӗҫ" аса илӳсен ярӑмӗсене ҫырса пичетленӗ. Унсӑр пуҫне хӑйсен йӑх-несӗл тымарӗсем, Янкас ялӗн историйӗ ҫинчен ал ҫырусем хатӗрленӗ.

Тӗрӗссипе, Григорий Кириллович каланӑ тӑрӑх, унӑн биографийӗн пурнăç пуçламăшĕнче икӗ дата тӗл пулать: пӗрин ҫинче — вӑл 1919 ҫулхи сентябрь уйӑхӗнче ҫуралнӑ пек курӑнать. Ӑна ашшӗ-амӑшӗн сӑмахӗсенчен илтсе ӑша хывса хӑварнӑ. Ӗҫӗ акӑ мӗнле сӑлтавланнӑ: анчахрах кун ҫути курнӑ ачана, Ҫӗньял Карайри кукамӑшӗ патне вӑхӑтлӑх кайсан, Карай чиркӗвӗнче шыва кӗртсе ят хума шутланӑ. 'Турӑ шывӗнче" чӑпӑл тунӑшӑн укҫа тÿлемелле пулнӑ. Килтисен ҫумра кирлӗ чухлӗ укҫа пулайман. Пачӑшкӑ вара ача ятне хурса хут ҫине ҫырмасӑрах кӑларса янӑ. Пурӑнсан-пурӑнсан — 1920 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 15-мӗш кунӗнче "ятсӑр ачана" Упи чиркӗвне шыва кӗртме илсе кайнӑ. "Вӑхӑтра ҫырмалла пулнӑ — пире куншӑн айӑплама пултараҫҫӗ", — тенӗ кунти пачӑшкӑ. Ҫапах та килӗшнӗ...

Вăхăтсăр татăлнă пурнăç. Нестер Янкас поэт çуралнăранпа 100 çул тултарнă май

Чăваш литературинче СССР Писателĕсен Союзĕн членĕ Нестер Кириллович Ефимов – Янкас тивĕçлĕ вырăн йышăнать. Анчах та унăн пурнăçĕ çав тери кĕске пулнă – 33 çул тултарсанах, синкер самана серепине лексе, Анат Тагил тĕрминче вилнĕ.
Нестер Янкас 1909 çулхи февралĕн 20-мĕшĕнче Чăваш Республикинчи Красноармейски районне кĕрекен Янкас ялĕнче çуралнă. Ашшĕпе амăшĕ вăтам хресченсем пулнă.
Пулас поэт малтан – ялти пуçламăш, унтан – Упири ултă çул вĕренмелли, каярахпа – 2 çул хушши Çĕрпÿри икĕ сыпăклă шкулсенче пĕлÿ илнĕ. 1926 çулта вăл Шупашкарти типографии çумĕнчи ФЗО шкулне вĕренме кĕнĕ те 1928 çулта вĕренсе тухнă. Вара типографире наборщик пулса ĕçлеме тытăннă. 1930 çулта Н. Янкаса «Сунтал» журнал редакцине ĕçлеме илнĕ. 1932 çулта вăл Самара хулине куçса кайнă, унти типографире кĕнеке калăплакан редактор пулса ĕçленĕ. Вăтам Атăл крайĕнче чăвашла тухса тăнă «Колхозник» хаçат редакцийĕ çумĕнчи литература пĕрлешĕвĕн ĕçне хастар хутшăннă. Çавăнтанпа поэт Чăваш кĕнеке издательствинче кĕнеке калăплакан редактор, «Сунтал» журнал редакцийĕн яваплă секретарĕ пулнă. 1934 çулта ăна Писательсен Союзне илнĕ.
Хăй пурăннă вăхăтра Нестер Янкас умлă-хыçлах 9 кĕнеке кăларса хăварма ĕлкĕрнĕ. Вĕсенчи сăвăсенче çĕнелсе пыракан пурнăçа мухтанă. Поэт калавсемпе очерксем те çырнă. Вырăс классикĕсен произведенийĕсене чăвашла куçарнă.

ПОЭТ ЮБИЛЕЙНЕ ПĔРЛЕ ТĂВАР

Кӑҫалхи Чӑваш календарӗ те паллӑ юбилейсемпе пуян. Вӗсенчен пӗри — пирĕн чаплӑ ентеш Нестер Янкас ҫуралнӑранпа 100 ҫул тултарни. Вӑл чӑваш ҫыравҫисен пӗрлёхӗн йышне хамӑр Красноармейски районĕнчен кӗнӗ пӗрремӗш ҫын пулнӑ, чӑвашсен чи ҫепӗҫ лирикӗ шутланнӑ.

Нестер Кириллович Ефимов-Янкас 1909 ҫулхи февралӗн 20-мӗшӗнче хӑйне ӗмӗрлӗхех ырă хушамат парса хӑварнӑ Янкас ялӗнче, хальхилле каласан, ӗҫчен ҫынсен кил-йышĕнче ҫуралнӑ. Янкасри пуҫламӑш, Упири 6 класлӑ Ҫӗрпӳри 2 сыпӑклӑ шкулсенче вӗреннӗ. 1926-1928 ҫулсенче Шупашкарти типографи ҫумӗнчи ФЗО шкулӗнче пӗлӳ илнӗ те наборщикра ӗҫлеме пуҫланӑ. 1930 ҫулта ӑна "Сунтал" (каярахпа—"Ялав") журнал редакцине чӗнсе илнӗ. 1932 ҫулта Самара хулине куҫса кайнӑ, унта темиҫе ҫул хушши типографи-ре кĕнекесем калăплакан редактор пупнă. 1934ҫулта вӑл СССР Писателĕсен Союзне кӗнӗ. Ăна "Сунтал" журналӑн яваплӑ секретарьне лартнă Ҫак ӗҫре мӗн синкерлĕ самана ҫитичченех вăй хунă Хайӗн кӗнеки-сене кӑларассишĕн ҫеҫ мар, ытти ҫыравҫӑсене кӑпарса парассишĕн те тăрăшнă. Анчах та ун ĕмĕрĕ çав тери кĕске пулнă: юлташĕсем сутнипе, сăлтавсăр айăпланисен шутне кĕртсе, ăна тĕрмене хупнă. Анат Тагил хулинче лагерьте асапланнă хыççăн 1942 çулхи декабрĕн 27-мĕшĕнче вăхăтсăр çĕре кĕнĕ. Ун чухне вӑл 34 ҫул та тултарайман.

Тӗпрен илсен, ҫапла ҫеҫ асӑнса иртме пулать поэтӑн йĕрсĕр ҫухалман пархатарлӑ пурнӑҫ хроникине. Ку йĕркесене эпир "Чăваш писателĕсем'' справочниксенче те вуласа пӗлме пултаратпӑр.

Нестер Янкас пирӗншĕн чӑннипех те поэт-патриот пулнипе хаклӑ тетпӗр пулсан, мĕншӗн асăнса иртес мар-ха унӑн пултарулӑх еткерне? Ялти шкулта ӑс пухма тапратнӑ вӑхӑтсенчех унӑн сӑввисем стена хаҫачĕсенче кун ҫути курнӑ-ҫке. Сӑмах май каласан, унӑн юбилейӗ Янкас шкулӗ 100 ҫул тултарнипе пӗр килчӗ. Кун-тан вӗренсе тухнисем хушшинче вӑл малти вырӑна лартмалли паллӑ ҫын.

Малтанхи хайлавӗсене Нестер Кириллович "Вируй" хушаматпа кӑларнӑ. Ӑна вӑл тăван енри ҫав ятлӑ уй-хире юратса панӑ. Каярахпа, ҫуралнӑ вырӑнсенчен инҫетерех ӗҫлесе пурăннӑ ҫулсенче, тен, ӑна Янкас ячӗ ҫывăх пулса тыткӑнланӑран, чӑваш литературинче унӑн ячӗ çавӑн пекех янравлӑн кӗрсе вырнаҫнӑ.

Тӑван республикӑмӑрӑн тӗп хулинче Нестер Янкас творчествӑри пултарулӑх ҫулӗ ҫине ҫирӗп тӑнӑ. Кунтах вӑл Ҫемен Элкерпе, ИЛле Тукташпа, Микихвер Ваҫанккапа, Митта Ваҫлейӗпе, Вихтӑр Рзайпа ҫывӑхланнӑ. 20 ҫулхи Нестер сӑввисене Хумма Ҫеменӗ те асӑрхамасӑр хӑварман. Уйӑп Мишши 21 ҫулта чухне тин сӑвӑсем ҫырма тытӑннӑ пулсан, Нестер Янкас 21 ҫулта пӗрремӗш сӑвӑ кӗнеки кӑларнӑ. 1931 ҫулта "Сӑвӑсем" ятпа тухнӑ кӗнеке хыҫҫӑн поэт талантӗнчен тӗлӗнсе кӗвӗҫекен пӗчӗк тӑшмансем ӑна такӑнтарма та пӑхнӑ. Ҫук, пуҫа усман, парӑнман пирĕн сăвӑҫ. Пурӑннӑ 33 ҫул хушшинче 9 кӗнеке кӑларса юлма ӗлкӗрнӗ.