Нестер Янкас ячĕллĕ литературăпа искусство тата культура пĕрлĕхĕн
2015 çулшăн Нестер Янкас Премине парас енĕпе ĕçлекен комиссин
2016 çулхи нарăсăн 24-мĕшĕнче иртнĕ ларăвĕн
пĕрремĕш номерлĕ протоколĕ

05.03.2010 
"Ял пурнăçĕ" (Красноармейская районная газета)

Ю. Борисов
Красноармейски районĕнчи Нестер Янкас ячĕллĕ культурăпа искусство тата литература пĕрлĕхне йĕркеленĕренпе 20 çул çитрĕ. Çавна май халăх пултарулăхĕн районти çуртĕнче пысăк уяв иртрĕ.

Халăх пултарулăхĕн районти çурчĕн фойинче халăх хĕвĕшет кăна. Пурте палланă сăнсем — культурăпа искусство тата литература пĕрлĕхне ертсе пынисем, Н. Янкас ячĕллĕ преми лауреачĕсем. Кунтах çак тапхăрти пĕрлĕх ĕç-хĕлне кăтартакан тĕрлĕ çулсенчи сăн ÿкерчĕксем, тĕрлĕрен стендсемпе уйрăм экспонатсем, Н. Янкас ячĕллĕ преми лауреачĕсен альбомĕсем... Сценăна та илемлетнĕ: Нестер Янкас портречĕ тата "Нестер Янкас ячĕллĕ пĕрлĕхе — 20 çул” тесе çырни аякранах курăнать.

Палăртнă вăхăт çитет. Уява районти тĕп библиотекăн краеведени пайĕн заведующийĕ С . Гурьева уçса ертсе пырать. Светлана Аверкиевна асăннă пĕрлĕхе тĕрлĕ çулсенче ертсе пынисене — А. Раськина (1990—1992), В. Михайлова (1992—1994), В. Константинова (1994—1996), Н. Ершова (1996—2007), пĕрлĕхĕн хальхи ертÿçине Г. Ефимова, Нестер Янкасăн шăллĕн — Г. К. Кирилловăн — аслă ывăлне Валерий Кириллова, Шупашкар хăнисене — "Трак ен” ентешлĕх ертÿçине А. Львова, яваплă секретарьне О. Алексеева (Ăсан Уçăпне), Çĕньял Упире çуралнă, халĕ тĕп хулари "Дорисс” пĕрлешÿн нумай тиражлă "Механизатор” хаçат редакторĕнче ĕçлекен А. Яковлев журналиста, Çирĕклĕре кун çути курнă, республикăри "Хыпар” хаçатăн патшалăх, обществăпа политика пайĕн редакторне Ю. Степанов-Листопада, район администрацийĕн пуçлăхĕн социаллă ыйтусемпе ĕçлекен, пĕрремĕш çумне Н. Антонова, райадминистрацин культура, спорт, çамрăксемпе ĕçлекен пайĕн пуçлăхне А. Лебедева сцена çине йыхравлать.

Районти Нестер Янкас ячĕллĕ литературăпа искусство тата культура пĕрлĕхĕн поэзи секцийĕн иртнĕ ларăвĕнче "Ял пурнăçĕ” хаçат редакцине килнĕ сăвăсене тишкерчĕç. Ку ыйтупа секци ертÿçи Леонид Антонов поэт тухса калаçрĕ.
— Кам унччен çырнă, çавсемех пичетлеççĕ хăйсен сăввисене райхаçатра, — пуçларĕ хăйĕн сăмахне Леонид Илларионович. Шанчăк паракан çамрăк авторсем çукки питĕ пăшăрхантарать. Шкулсенче литература кружокĕсем ĕçлеççĕ-ха, сăвă кружокĕсене те ирттереççĕ. Анчах пахалăхĕ пирки шухăшласах каймаççĕ…
— Юлашки вăхăтра редакцие ярса панă сăвăсене пăхса тухнă май, çакна та палăртрĕç: алă хумасăр-тĕкĕнмесĕр, юсаса илемлетмесĕр нихăш сăвва та пичетлеме май çук — поэзи шайĕнче мар вĕсем, сăнарлă та ытарлă шухăшлисем сахал. Сăвăсенче лирика курмастпăр. Авторсен тавра курăмĕ пĕчĕк.
çакăнпа пĕрлех хăй вăхăтĕнче республика шайĕнче палăрнă çамрăк ентеш-сăвăçсем пирки ырласа калаçрĕç. "çĕнĕ ятсем уçатпăр” ярăмпа тухакан сăвăсен пуххинче пирĕн районти Алманчран харăсах икĕ хĕр-çыравçă — Ольга Эрпинес тата Светлана Степанова, Кĕçĕн Шетмĕрен — Ирина Ирпи сăввисем кун çути курни пурне те савăнтарать. Шел пулин те, вĕсем хăйсен хайлавĕсене темшĕн райхаçата сĕнмеççĕ-ха.
— Эпир пурăннă чух пире хисеплеççĕ пулсан, пирĕн хыççăн аса илсе хака хурасси иккĕлентерет, — терĕ ларура Гурий Дубров сăвăç-юрăç. — Ватăрах кашни поэтăн хăй вырăнне тепĕр поэт çитĕнтермелле. Талантлă ачасем, çитĕннĕ çамрăксем пурах хамăр хушăра.
Унăн шухăшĕпе килĕшсе тата харпăр хăй сĕнĕвĕсемпе Шетмĕ Михали, Николай Ершов, Константин Шачкин, Алевтина Тимофеева сăвăçсем тухса калаçрĕç.
Ларăва пынă хăш-пĕр çамрăк авторсен сăввисене итленĕ май, çакă курăнать: поэзи сĕмлĕхне ăнланма тăрăшакансем те пур. Акă, Трак гимназийĕнчи 6-мĕш класра вĕренекен Мария Козлова — Васнар ялĕнчен. Сăвă-такмак çырас мехел вĕсен йăх-тымарĕнчех пулнă: мăн аслашшĕ — Илларион Козлов ку енĕпе самаях палăрнă, унăн хĕрĕ — Воля Илларионовна та халĕ те сăвăсем пичетлет. çак туртăм вĕсен кĕçĕн мăнукне те куçнă иккен. Вăл пухăннисене хăйĕн "Антон” сăввине вуласа пачĕ. Ăна чылайăшĕ кăмăлтан йышăнчĕ. çапах та малашне сăвăсенче вырăс сăмахĕсенчен хăтăлма кирлине палăртрĕç.
Ларăва Нестер Янкас ячĕллĕ пĕрлĕх правленийĕн ертÿçи Георгий Ефимов-Тусли йĕркелесе ертсе пычĕ. Паянхи тĕл пулу пĕлтерĕшлĕ пулнине кăтартнипе пĕрлех, вăл хăш-пĕр шкулсенчи çамрăк сăвăçсене чĕнсе йыхравланă пулин те, унти вĕрентекенсем вĕсене илсе килме май тупманнишĕн пăшăрханнине пĕлтерчĕ.
Поэзи секцийĕн ларăвĕнче, çеçпĕл Мишши çуралнăранпа 110 çул çитнине халалласа, чÿк уйăхĕнче районти сăвăçсен пĕтĕмĕшле конкурсне ирттерме йышăнчĕç. Унта пур çулсенчи çынсем те хутшăнма пултараççĕ.
Ларура районти библиотека ĕçченĕ, Нестер Янкас пĕрлĕхĕн секретарĕ Светлана Гурьева юлашки вăхăтра килнĕ çĕнĕ кĕнекесемпе, çав шутра сăвăсем те, паллаштарчĕ. Вĕсем хушшинче пирĕн ентеш-çыравçăсен кĕнекисем те йышлă. Нумайăшĕ вĕсене библиотекăна парнеленĕ.
Юлашкинчен пурте пĕрле çапла тĕллев тытма йышăнчĕç: район хаçатĕнче вулакансене тивĕçтерме пултаракан сăвăсене çеç кăлармалла.

Н. ЯНГЕР

Нестер Янкас пĕрлĕхĕ — пĕрлĕхри вăя шанать

( 2009 çулхи çу уйăхĕн 26-мĕшĕнче, ытлари кун, районти тĕп библиотекăн вулав залĕнче районти Н. Янкас ячĕллĕ пĕрлĕхĕн 2007 çулхи утă (июль ) уйăхĕн 26-мĕшĕнчен тытăнса 2009 çулхи çу уйăхĕн 26-мĕшĕчченхи тапхăрта ĕçлени çинчен ) пĕрлĕх правленийĕн председателĕ — Георгий Ефимов — Тусли тунă отчетран.

1989 çулхи раштавăн 22-мĕшĕ районти Н.Янкас ячĕллĕ пĕрлĕхе туса хунипе историне кĕрсе юлать. Паллă ĕнтĕ, Нестер Кириллович Ефимов (Янкас) сăвăç пулнă. Янкас ялĕнче, хальхи пек каласан, ĕçчен çынсен çемйинче çуралнă. Анчах та унăн ĕмĕрĕ — çав тери кĕске. Ăна тус-юлташĕсем сутнипе пĕр сăлтавсăрах айăпланнисен шгутне кĕртнĕ, тĕрмене хупнă. Нестер Янкас Анат Тагил хулинчи лагерьте асапланнă хыççăн 1942 çулхи раштавăн ( декабрĕн) 27мĕшĕнче вăхăтсăр çĕре кĕнĕ. Ун чухне вăл 34 çул та тултарайман. Н.Янкас сăвăç çеç мар, прозаик та очеркист та. Поэтăн чун-чĕринче нумай енлĕ талант вĕресе тăнă. 
Н. Янкас ячĕллĕ пĕрлĕх районти мĕн пур культурăллă-массăллă мероприятисене хутшăнассишĕн çине тăнă, çине тăрать те. Вăл районти культура учрежденийĕсемпе, çав шутра — районти халăх пултарулăх çурчĕ çумĕнчи « Трак ен» халăх фольклор ушкăнĕпе, ветерансен хорĕпе, районти тĕп библиотекăпа искусство шкулĕпе тата тавра пĕлÿçĕсен музейĕпе таччăн çыхăну тытать.
Мана асăннă пĕрлĕх правленийĕн председательне 2007 çулхи июлĕн 26-мĕшĕнче, пĕр ларура суйласа хăварчĕç. Пыс чыс, паллах. Общество пурнăçĕпе çыхăннă ĕç-хĕле çанă тавăрсах кÿлĕнтĕм. Маларах çак вырăна шаниччен эпĕ Н.Янкас пĕрлĕх правленийĕн председателĕн çумĕнче вăй хутăм.
Пирĕн тĕллев вăл — чи малтанах чăваш культурине, искусствине, литературине малалла аталантарасси, чăваш чĕлхине упрасси, халăх хушшинче сарасси. Ку йышра çĕнĕ талантсене палăртасси, районти халăхăн ĕлĕкрен пухăннă пуянлăхне — фольклорне çул парса татах вăй кĕртесси.
Çулталăк та вунă уйăхра сахал мар ĕç-хĕле пурнăçланă эпир. Пĕрлĕхри вăйпа пĕрле пулса тăрăшнă, малашлăх тĕллевĕсене палăртса пурнăçа кĕртнĕ. Пĕрлĕхĕн ертсе пыракан органĕ— пĕрлĕх правленийĕ. Пĕтĕмпе тăхăр çынтан суйланă ăна. Асăннă йышра уйрăмах вăл е ку мероприятисене палăртса, культура учрежденийĕсемпе канашласа, шкулсемпе çыхăнса, ял тăрăхĕсен пуçлăхĕсемпе сÿтсе явса чылай мероприятисем ĕçе кĕчĕç. Манăн паян çакăнта пĕрлĕхĕн ĕçне чун-чĕререн парăннă çынсене — правлени членĕсене ят-хушаматпах асăнассăм килет. Вĕсем — Николай Ершов сăвăç-пенсионер, Светлана Гурьева библиотекарь. Владимир Константинов тавра пĕлÿçĕ- вĕрентекен, Юрий Шепилов композитор тата Владимр Серафимов — музей директорĕ.
Чăн малтанах, пĕрлĕхлĕ вăйпа йĕркеленĕ уявсенчен пĕрне — 2007 çулхи августăн 18-мĕшĕнче Çĕньял Упи 705 çул тултарнине асăнма юрать. Çавăнта «Трак ен» халăх фольклорĕпе хутшăнтăмăр, пысăк концертпа савăнтартăмăр. Августăн 31-мĕшĕнче вара райхаçат кунне, ăна çулленех темиçе çĕрте те йĕркеленĕ, Йÿçкассинче ирттертĕмĕр. Кунти 38 килте 106 çын пурăнать. Юрă-ташă ушкăнĕнче Гурий Дубров, Лев Григорьев, Лина Александрова яланах активлă.
Чатукассинче те çавăн пекех ял уявĕ пулчĕ. Çĕр кил ытларах ялта 376 çын пурăнать. Асăннă çĕрте августăн 2-мĕшĕнче халăхпа пухăнса часавай уçрĕç
Районта халь 89 ял. Асăннă вырăнсенчи ял çыннисемпе тĕл пулас тата вĕсен культурăллă канăвне усăллă йĕркелес çĕрте районти халăх пултарулăх çурчĕ çумĕнчи «Трак ен» халăх фольклорĕпе ветерансен хорĕ, газ уçлакан станцири клуб, Кĕçĕн Шетмĕри, Упири, Карайри, Пикшикри кану центрĕсем çумĕнчи юрă-ташă ăстисем пултарулăх кăтартаççĕ.
Акă, «Трак ен» халăх фольклор ушкăнĕ пĕлтĕр — 15, ветерансен хорĕ 10 çул тултарчĕç. Сăмах май, «Трак ен» халăх фольклор ушкăнĕ 2007 çулта Чул хула облаçĕнчи Городец хулине кайма тивĕçрĕ.
Фольклор енĕпе илсен, халь районта тăватă коллектив чăмăртаннă. Çавсенчен — «Трак ен», «Кăйкăр» ( Шывпуç Чуракасси), «Телей» (Чатукасси) тата ачасен «Çавал хумĕсем» (Упи). Кăçалччен фольклористсен районти икĕ фестивальне йĕркеленĕ.
Юлашки çулсенче акă, районти çамрăк вокалистсен хамăр ентеш — РФ тата ЧР тава тивĕçлĕ артисчĕ Виталий Петров ячĕллĕ конкурс йĕркелесси çирĕп йăлана кĕчĕ. Унта районти шкулсенчи тата Красноармейскинчи искусство шкулĕнчи ачасем хăйсен талантне, хăйсен пултарулăхне кăтартнă. 
Районти искусство шкулĕ пирки пĕр –виç сăмах. Вăл 1968 çултанпа ĕçлет. Унтанпа çак «лаçран» çĕршер талант вĕренсе тухнă. Çав йышра баянисчĕ те, вокалисчĕ те, ÿнерçи те, ташăçи те пур.
Асăннă йышăн çулленех халăх умĕнче, харпăр хăй пултарулăхĕпе ăсталăхне кăтартасси йăлана кĕнĕ. Кăçал та — апрелĕн 16-мĕшĕнче çамрăк талантсем районти халăх пултарулăх çурчĕн сцени çине тухрĕç. Пĕр сехет ытла пуль тăсăлчĕ концерт.
Искусство шкулĕ пултаруллă ачасенче ÿнер вăрттăнлăхне уçса парассипе те чылай ĕçлет. Тĕслĕхрен, апрелĕн 24-мĕшĕнче Шупашкарта республикăри Вĕрентÿ тата çамрăксен политикин министерстви «Мĕн пур сăрăсем хурисĕр пуçне…» конкурса Лина Егорова,Наташа Васильева, Анастасия Николаева тата Оксана Данилова çĕнтерÿçĕсене тивĕçнĕ.
Ачасемпе çитĕннисен пултарулăхне аталантарассипе «Заволжски» клубĕ çумĕнчи ансамблсем чылай тÿпе хываççĕ. 23 кружок йĕркеленĕ. Акă, хĕрарăмсен «Каприз» вокал анамбльнех илер. Чăвашла та вырăсла шăрантараççĕ солисткăсем. Ушкăнра Люба Григорьева.Валя Петрова, Татьяна Рассказова, Светва Селедкина.
«Капризăн» илемлĕх ертÿçинче Михаил Дмитриев — 25 çул ĕнтĕ. Клуб çумĕнчи «Раштав» ансамбль те (ертÿçи А.Тюмеров), ачасен «Юность» ташă ушкăнĕ «ертÿçи Татьяна Ефремова хореограф) çынсен — савăнăçĕ.
Кăçалхи апрелĕн 9-мĕшĕнче отчетлă концерта, юрлама,ташлама тата тĕрлĕрен инструментсем çинче выляма, сцена çине 147 çын тухрĕ. Маттур!
Творчество çыннисен юбилейĕсене тата çуралнă кунĕсене пĕрле пухăнса уявласси те çирĕп йăлара пирĕн. Кăçал районти мĕн пур шкулсенче те, библиотекăсенче те Н.Янкас поэт-лирик 100 çул тултарнипе çыхăннă мероприятисем активлă иртрĕç. Сăмахран, Красноармейскинчи 2-мĕш , Упири, Кĕçĕн Шетмĕри шкулсенче вĕсене Н.Ершов, Шетмĕ Михали, Г.Дубров,Г. Тусли çыравçĕсем хутшăнчĕç.
Кăçал Н.Янкас юбилейĕпе çыхăнса Красноармейскинчи 2-мĕш шкулта литературăпа пултарулăх фестивалĕ массăллă пулчĕ. Пухăннисем унта З.Михайлова вĕрентекен-çыравçă тăрăшнипе йĕркеленĕ «Асран кайми юрăç пулам-и?» презентацие пăхрĕç.
Ăçта чăннипех те халăх творчествине аталантарасси çине тимлĕх уйăраççĕ, унта чăннипех те ăнăçусем, çамрăк талантсем палăраççĕ.
Творчество çыннисен лаççи — «Ял пурнăçĕ» хаçат редакцийĕ. Халь кашни уйăхрах тухакан литстраницăсенче Л.Антонов, Н.Карай, В.Рудникова,Л. Николаев (Савран), З.Михайлова, Г.Дубров, Н.Петров, Г.Тусли, И.Чураль, Р.Репин, М.Прохоров, К.Шачкин, Ф.Степанова ят-хушамачĕсене асăрхама пулать.
Анчахрах Н.Карай «Ураллă купăс» кĕнеке пичетлесе кăларма пултарчĕ. Вăл ача-пăча тематикипе çыхăннă.
Ача-пăча пултарулăхне аталантарассипе Красноармейскинчи 2-мĕш вăтам шкулти «Кăмăл» литкружок ырă ĕç тăвать. Ăна чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен Зинаида Михайлова йĕркелесе пырать. «Кăмăл» ятлă ку кружок.
Кăçал кăна асăннă кружокри Полина Андрианова, Оксана Журавлева, Елена Степанова çамрăксен сăввисем «Ял пурнăçĕ» хаçатра кун çути курнă.
Композиторсем пирки чарăнсассăн, юлашки икĕ-виçĕ çул хушшинче Н.Филимоновпа Г.Алексеев иккĕшĕ те 70 çул тултарчĕç. Вĕсен юбилейĕсене библиотекăра пухăнса паллă тунă.
«Шетмĕпе Çавал кĕввисем» фестиваль 2008 çулхи март уйăхĕнче, шучĕпе Х1-мĕшĕ Упире пулнă.Праçнике Красноармейскинчи, Карайри, Упири, Кĕçĕн Шетмĕри, Шывпуçĕнчи юрă-ташă ушкăнĕсем хутшăннă. Уйрăм юрăçсем те тупăшнă фестивальте. Пухăннисем Н.Филимонов, В.Рудникова, И.Прокопьев, Ю.Романов, Ю. Шепилов , Н.Никоноров композиторсем кĕвĕленĕ юрăсене хапăхлласах йышăннă.
Çамрăк композиторсенчен Карайри Юрий Романов анлă утăмсем тăвать. Юррине те кĕвĕлет, сăввине те çырать вăл.
2009 çул çыравçăсемшĕн, районтисемшĕн юбилейсемпе çыхăннă. Акă, сентябрь уйăхĕнче, чăвашла авăн уйăхĕ тетпĕр, Леонид Антонов— çитмĕл, Кĕрекаçри Филипп Андреев 90 çул тултараççĕ. Чÿк уйăхĕнче вара Пайсупинра çуралнă, Вăрнарта пурăннă Порфирий Егоров 90 çул тултарать.
Хам сăмаха вĕçленĕ май çапла каласшăн: пĕрлĕхре яланах вăй пулнă, апла пулсан Н.Янкас ячĕллĕ пĕрлĕхĕн вăйĕ çав йышра вăй хуракан пултаруллă та талантлă çынсенчен, вĕсен творчеситвăлла шухăшлавĕнчен чылай килет те. Пĕччен хулă хуçăлать, йышпа кар тăрса вăй хурсан, малашлăха пăхсан йывăрлăха çĕнме пулатех. Чăваш Республикинчи пĕртен-пĕр литературăпа искусство тата культура пĕрлĕхĕ яланах ура çинче çирĕп тăтăр.
 2009 çулхи майăн 26-мĕшĕ.