Иккĕн. Калав. Авторĕ - Марина Карягина - 2 Июня 2010

– Хăçантанпа курман эп сана. Çакă иккен вăл тунсăх, эс çумра чухне вăл мĕнне пĕлменччĕ.
– Чирлерĕм те вырăнпах выртрăм. Темех мар... Вилетĕн терĕ тухтăр.
–... Хăçан? Каçар, ухмахла ыйту... Мĕнле... вилетĕн?..
– Хăçан та пулин пурте вилеççĕ терĕ тухтăр.
– Хăçан та пулин... Эсĕ ăна пĕлмен-и?
– Пĕлмен. Халĕ те пĕлместĕп. Тĕрĕсрех, ĕненместĕп. Ĕмĕр-ĕмĕр пурăнас тесессĕн – хăçан та пулин вил: çак йĕркене пĕлетĕп.
– Мĕне ĕненместĕн – çавă саншăн çук. Эпĕ ĕненетĕп вилĕм пуррине. Çавăнпа пурăнма та чăн-чăнла пурăнмалла тесе шутлатăп. Хăçан та пулин чăн-чăн вилнĕ пекех чăн-чăн пурнăçпа пурăнмалла: кашни утăма, кашни ĕçе чăн-чăн тумалла. Чун тĕпĕнчен парăнса...
– Ман çутă пулас килет. Ăнланса илес килет çутă вăрттăнлăхне.
– Анчах эпир хамăра хамăр та пĕлместпĕр...
– Çапах та такамăн çулне çутатма пултарăп-çке-ха эпĕ, такамăн кăмăлне ăшăтма пултарăп çутă пулса тăрсассăн... Çутă çунса вилет. Манăн та тĕлкĕшем пекки туса мар, çунса пурăнас, çунса вилес килет... хăçан та пулин: ĕмĕр-ĕмĕрех юлассишĕн. Çак самантра та ăшăм çунать. Çĕр чăмăрĕ мĕнле чăтать-ши ăшĕнчи вута?..
– Мĕншĕн ăшу çунать санăн?
– Пурнăç – иккĕн пулма ăнтăлса пĕчченех юлни. Санпа чухне те сансăр эп. Пăлан мăйраки çулçă çурсан кăна эс пулăн манăн...
– Ас тăватăн-и, лараттăмăрччĕ те уйри юман тăррине хăпарса, хамăр ÿсессе кĕтсе лараттăмăр...
– Юманĕ хăй темиçе çĕр çул каяллах ÿсме пăрахнăччĕ ĕнтĕ...
– Темле хăват туртатчĕ пире çÿлелле, тÿпенелле. Çĕр туртăмне çĕнме пултаракан тÿпе туртăмĕччĕ-ши вăл? Пÿрнĕ чухлĕ çитĕнсе çитсен чи илемли пулассăн туйăнатчĕ...
– Çав чи илемли пире чи вăрттăн асамлăхпа илĕртетчĕ... Ÿссе çитрĕмĕр те...
– Тĕнчере никам пĕлменнине эсĕ пĕлетĕн пек – çак туйăмпа туртăнатăп эпĕ халь сан патналла. Пĕр качча та яхăнна ярас çук пек эс нихçан та.
– Качча кайсан хĕрарăма Турă хÿтĕлеми пулать: вăл упăшки хÿттине куçать...
– Апла эсĕ ар çынра та Турă сăнарне курасшăн?
– Çапла пулмалла тесе шутлатăп... телейлĕ пулас тесен. Эпĕ мăшăрне Турă вырăнне хурса ĕмĕр ĕмĕрленĕ кинемине пĕлетĕп. Ăраскаллăрах мăшăр курман...
Е вĕсем телейсĕррине кăтартман.
– Эс пурнăç тути-масине ас тивсе курнăн калаçатăн... Мĕн вăл телей?
– Пĕлместĕп телей мĕнне сăмахпа калама. Вăл ялан урăх сăнлă, анчах ăна пĕрех палласа илетĕн. Çунатлă вăл, курăнман çунатти çине лартать те чун-чĕрене çитсе курман çÿллĕше çитерсе килентерет, ăс-тăна çитсе курман тарăнăша çитерсе кисрентерет.
– Телей апла – киленÿ, кисренÿ?
– Киленÿ, анчах аташу мар. Кисренÿ, анчах аркану мар. Вăл – вĕçĕ-хĕррисĕр тĕлĕнÿ тупни, çĕнĕлĕх уçни. Турă парни вăл – телей. Турă сана пĕчĕк ачана çавăтнă пек çавăтса çÿрени... Телей тĕнчинче савăнăç кăна, хурлăх çук унта. Çăмăллăх çеç, йывăрлăх çук унта. Ырри анчах, усалли çук унта. Çутă кăна, тĕттĕм çук унта. Тĕттĕмре те çутă пулни вăл – телей.
– Анчах хурлăхне тутанмасăр савăнăç тутине пĕлмĕттĕмĕр-çке эпир. Йывăрлăх тÿссе ирттермесĕр çăмăл пулмĕччĕ чунра. Усаллине курмасăр ыррине хакламăттăмăр. Çутта та тĕттĕмпе танлаштарса уйăраятпăр.
– Эппин, савăнăç çулĕ – хурлăх витĕр, çăмăллăх çулĕ – йывăрлăх витĕр, ырлăх çулĕ – усаллăх витĕр. Çавăнпа çылăхлă эпир. Витĕр тухнă чухне тÿснĕ асап тасатмалла пек-çке?
– Асап тасатмасть. Вут тасатать. Çĕр тасатать. Сывлăш тасатать. Шыв тасатать.
Санăн ĕмĕрех таса пулас килет, çавăнпа эсĕ ялан çунасшăн.
Эпир пурте çĕртен пулнă – çĕр пулатпăр, çĕр пулса çылăха каçарттаратпăр.
Эпир пурте кайăк пек вĕçесшĕн, телей çунатти çинче ярăнасшăн – телейлĕ пулса тасалатпăр.
Эсĕ сывланине илтмесĕр пурăнайман пекех, эпĕ сывлăшсăр самант та пурăнаймастăп.
Шыв та – пурнăç. Тасатуçă. Апла пурнăç хăй те – тасатуçă... Тĕрĕслев тесен тĕрĕслĕхе çывăхрах пуль. Тĕрĕслев али – тасату. Варланнине çуса тасатма та шыв ăсатпăр эпир. Хум çурăлать, тумлам – нихçан та. Хум çурăлнин сассинче – хуласене çĕр çăтнă сас, çĕтнĕ халăхсен хÿхлевĕ, эпир пĕлмен Паллăмарлăх терчĕпе тÿсĕмĕ, цивилизацисен ишĕлĕвĕ. Анчах тумлам мĕн пуррине тĕп-пипе пĕтме памасть, вăл – чи чăтăмли, чи сыххи – Пуçламăш ячĕпе хăйне упранăран пурнăçа та упраса тăрать..
– Мĕн чухлĕ çулăм санра. Таса вут. Эп санран тиве-тиве илсе çунатăп, сан вутупа çунса сăваплăланатăп. Тем ыратать шалта, кĕлленсе каясла ыратать...
– Куратăп...
– Чун куçа курăнмасть.
– Çук вырăн ыратни – çамка хутламĕнче... Мĕнле пулма пĕлнĕ-ши эсĕ çапла?
– Санра çуралакан ыйтусен тупсăмĕ – манра. Эпĕ пĕлменнин хуравĕ – санра. Çавăнпа эпир пĕр-пĕрин енне туртăнатпăр. Хĕвел туртăмĕ евĕр хăватлă санри çак вăй.
– Сана курмассерен ăш-чикĕмре вĕр çĕнĕ ялтăр çутă тĕнче вăранать. Манра сан тĕнчÿ пурăннине çакăнтан пĕлетĕп. Тавтапуçах сана уншăн. Эсĕ мана мĕн паратăн, эпĕ те сана хам пĕлсе юлмасăрах çавна паратăп. Ытларах пулсан, эсĕ те тата ытларах паратăн... ху сисмесĕрех. Тата, тата, тата... Манри хăват эпĕ сана мĕн чухлĕ вăй панă – çавăн чухлĕ. Çăлран мĕн чухлĕ ăсатăн, вăл çавăн чухлĕ тасалса, тутлăланса, тулса пырать теççĕ.
– Санра ман тĕнче пурăннине яланах туйнă эпĕ. Унсăрăн эсĕ мана хăвăн тĕлĕкÿсене кĕртмĕттĕн.
– Чăнах та, çывăрма выртмассерен сана тĕлленетĕп. Тĕлĕкре эпир шав пĕрле, пĕр уйрăлми.
– Çук, эс мана ăнлансах пĕтмерĕн. Хам сан тĕлĕкÿн çĕр-шывĕсенче киленсе çÿрени çинчен калатăп эпĕ. Кĕретĕп те айккинчен сăнаса çÿретĕп тĕлĕкÿнте иксĕмĕр алла-аллăн çавтăнса çÿренине...
– Мĕнле пулма пĕлнĕ эсĕ çапла, ытараймискерĕм, манăн тĕлĕнтермĕшĕм?!
– Пулăсемпе хутăшса шыва кĕретĕп, кайăк сассипе сĕтекленнĕ сывлăша кăкăр тулли сывлатăп, çулçă хĕвел тĕслĕ марринчен тĕлĕнсе сенкер куçăмпа сенкер тÿпе тарăнăшне тĕсетĕп – ыттисем пекех эпĕ. Кăмăлăм яри уçă. Кам кăна кĕрсе тухмасть пуль унта кун каçа. Хĕлхемли пайăркине хăварать, пылчăкли – лапăрчăкне. Кун ытамĕнчен хăтăлатăп та каç ытамĕнчи шăплăхра çав хĕлхемпе çуталса ăшăнатăп, таса маррин юшкăнĕ кăмăл тĕпне ларса юлать...
– Пылчăк кăна мар, пыл та варалать. Пыла ятарласа чĕлхи çине сĕрме пĕлекенсен сăмахĕ чĕрене пырас вырăнне лĕклентерсе тертлентерет... Турă сиртĕрех сан çулу çинчен ун пеккисене.
– Ăçта пăхатăн – çавна куратăн. Чул шыракан чул тупать, мул шыракан мул тупать. Эпĕ çÿлелле пăхма кăмăллатăп. Малалла тÿрĕ пăхсан, темле тăрăшсан та тÿпепе çĕр пĕрлешнĕ вырăнтан инçе кураймăн. Çĕрлехи тÿ-пере вара, пăх-ха, миллиард çухрăмри çăлтăрсем – ал тупанĕ çинчи пек. Куç вăйне тÿпе çеç туйтараять. Манăн çÿлте çын çутнă çутă курас килет. Çавна кĕтсе пăхатăп пĕрехмай тÿпенелле.
– Сан куçунта мана кирлĕ хĕлхем пур – сиплекен хĕлхем. Эс – ман Турă.
– Хĕрарăм Турă пулмасть...
– Илтетĕн-и, кĕвĕ! Çăлтăр пайăркисен хĕлĕхĕсем çуратаççĕ-и ку çемме? Атя ташлатпăр, савăнăçăм!
– Илтетĕп. Анчах ку ялтан илтĕнет. Ялтан, аялтан. Çÿлтен мар. Ку кĕвве пирĕншĕн яман. Ют кĕвĕпе ташлаймастăп эпĕ. Вăл... ыйтмасăр илнĕ япала пек.